Bitcoin

Εισαγωγή

Πριν ξεκινήσω το άρθρο, ζητώ συγγνώμη προκαταβολικά για τον μεγάλο πρόλογο, τον οποίο όμως κρίνω απαραίτητο ώστε να αναλυθεί και να περιγραφεί η ψυχολογία που οδήγησε κάποιους στη δημιουργία του bitcoin, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνομαι εγώ.

Άτιμο πράγμα η στερνή γνώση. Μπορεί να σε κάνει να νιώθεις πολύ ηλίθιος ορισμένες φορές. Πάρτε για παράδειγμα την παγκόσμια οικονομική κρίση. Αν αφήσουμε κατά μέρους τις κραυγές πανικού και τις μελοδραματικές κορώνες, το ερώτημα που παραμένει είναι ένα: Πώς δεν το είδαμε να έρχεται;

Τα οικονομικά συστήματα δημιουργούνται από ανθρώπους, και ως εκ τούτου διαθέτουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Υπό αυτή την έννοια, όπως ένα ζευγάρι ανθρώπων τεκνοποιεί χωρίς να σκέφτεται ότι κάποτε το παιδί τους φυσιολογικά θα πεθάνει, έτσι και μία ομάδα ανθρώπων που επινοούν ένα νέο οικονομικό σύστημα, το κάνουν χωρίς να σκέφτονται ότι το σύστημα αυτό κάποτε θα καταρρεύσει. Και, όπως ακριβώς ένας άνθρωπος ξεκινά να βαδίζει προς το τέλος του από τη στιγμή που γεννιέται, έτσι ακριβώς και ένα οικονομικό σύστημα με την πάροδο του χρόνου φθείρεται και – τελικά – καταρρέει. Αν υποθέσουμε ότι αυτή η αναλογία είναι – σε κάποιο ικανοποιητικό βαθμό – ακριβής, τότε η απάντηση του ερωτήματος της πρώτης παραγράφου είναι απλή. Όλοι μας γνωρίζουμε ότι το σώμα μας, αφού φτάσει στην ακμή του, αρχίζει να επιβραδύνει έως ότου τα ζωτικά μας όργανα να μην μπορούν πια να υποστηρίξουν τις βασικές λειτουργίες οι οποίες είναι απαραίτητες ώστε να διατηρούμαστε στη ζωή. Το αντίστοιχο σημείο ακμής του (σχεδόν) παγκοσμίου οικονομικού συστήματος που ακούει στο όνομα «καπιταλισμός» (ή κεφαλαιοκρατία για να το πούμε πιο ελληνικά), ήταν το σημείο στο οποίο το απόθεμα (πραγματικά λεφτά) άρχισε να μετατρέπεται σε χρέος (πλασματικά λεφτά). Από εκεί και πέρα οι οικονομολόγοι ήξεραν προφανώς ότι κάποτε το χρέος θα έφτανε σε μία κρίσιμη ποσότητα η οποία δεν θα μπορούσε πλέον να καλυφθεί, σημαίνοντας την κατάρρευση του συστήματος. Πρόκειται για απλή αριθμητική, όχι για πυρηνική φυσική. Όπως, όμως, κανένας μας δεν τρέχει πάνω κάτω πανικόβλητος φωνάζοντας «θα πεθάνω, θα πεθάνω» και ούτε καν προσπαθεί να αποτρέψει το αναπόφευκτο, έτσι και οι οικονομολόγοι/πολιτικοί/επενδυτές/τραπεζίτες/απλοί πολίτες συνέχισαν να ζουν σε βαθιά άρνηση, μην έχοντας άλλη επιλογή παρά να αγνοήσουν το επερχόμενο τέλος. Πρόκειται για μία απολύτως φυσική εξέλιξη, η οποία, όμως, πονάει ακόμη περισσότερο από το φυσικό θάνατο γιατί – ως δημιουργοί του συστήματος – είχαμε την ψευδαίσθηση ότι ήταν υπό τον απόλυτο έλεγχό μας. Αυτό που δεν συνυπολογίσαμε είναι ότι στους νόμους της φύσης δεν υπάγονται μόνο τα δημιουργήματά της, αλλά και τα δημιουργήματα αυτών.

Όπως κάθε θάνατος, έτσι και ο θάνατος της «τσάμπα αφθονίας» που βιώνουμε τώρα θα ακολουθηθεί από τα τέσσερα κλασικά στάδια του πένθους: Άρνηση, Οργή, Κατάθλιψη, Αποδοχή. Με βάση την εικόνα που έχω σχηματίσει μέσω της αλληλεπίδρασής μου με την κοινωνία (φυσική και ψηφιακή), έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα στην οργή και στην κατάθλιψη. Ως εκ τούτου, είναι κάπως νωρίς ακόμη για να περάσουμε στο επόμενο στάδιο συλλογικά ως κοινωνία, το οποίο περιλαμβάνει και την εύρεση λύσεων για το νεοσχηματιζόμενο καθεστώς. Απόδειξη αυτού είναι ότι οι πολιτικές μας επιλογές περιορίζονται είτε σε «μια από τα ίδια» είτε σε «όχι μια από τα ίδια», χωρίς, όμως, να ακούγονται εναλλακτικές προτάσεις από κανέναν. Υπήρχαν, όμως, κάποιες φωνές οι οποίες έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου εδώ και χρόνια, και οι οποίες απορρίπτονταν ως γραφικές τον καιρό των «παχιών αγελάδων». Βλέπετε, ο καλός συγχρονισμός είναι αυτό που ξεχωρίζει τον «γραφικό» από τον «μεσσία». Κι επειδή ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται, ορισμένες προτάσεις που μέχρι πριν πέντε χρόνια θα απορρίπτονταν ως γελοίες, πλέον τυγχάνουν θετικής αποδοχής από ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Μία από αυτές είναι και το Bitcoin.

Ορισμός (;)

Κανονικά, εδώ θα έπρεπε να βάλω τον ορισμό του Bitcoin. Έλα, όμως, που τα πράγματα δεν είναι καθόλου σαφή ως προς το τι ακριβώς είναι αυτό το… πράγμα. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, με το τι φιλοδοξεί να γίνει.

Το Bitcoin αποσκοπεί στην καθιέρωση ενός εναλλακτικού, ψηφιακού νομισματικού συστήματος. Αυτό είναι το μόνο που μπορώ να σας πω με βεβαιότητα. Για οποιαδήποτε άλλη πληροφορία, οι λέξεις «διφορούμενο» και «αντιφατικό» δεν αρκούν για να περιγράψουν το μπέρδεμα που βίωσα και τη διάσταση των απόψεων που υπάρχει σε φόρουμ, κοινωνικά δίκτυα και στο YouTube για το BitCoin. Η αρκετά εκτεταμένη μου έρευνα, όχι μόνο όσον αφορά στο Bitcoin, αλλά και στα καθιερωμένα οικονομικά συστήματα που κυριαρχούν στην εποχή μας, περισσότερο με μπέρδεψε παρά με βοήθησε να ξεδιαλύνω τόσο τα βασικά χαρακτηριστικά όσο και τις προοπτικές αυτού του εγχειρήματος. Κατ’ επέκταση, θα ήταν μάλλον άτοπο να σας το παρουσιάσω ως ειδικός επί του θέματος. Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να σας δώσω μια ιδέα για το περί τίνος πρόκειται μέσω των προβληματισμών μου.

Προέλευση

Το Bitcoin γεννήθηκε το 2008 από τον Σατόσι Νακαμότο. Ο ίδιος δεν έχει δημοσιοποιήσει την ταυτότητά του. Δεν ξέρουμε αν είναι άντρας, γυναίκα ή ομάδα ανθρώπων. Το Bitcoin είναι p2p. Είναι λογισμικό ανοικτού κώδικα. Δεν έχει αρχή και τέλος. Το «εξορύσσουν» όλοι και μπορούν να το αποκτήσουν όλοι.

Προβληματισμός

Το βασικό επιχείρημα προώθησης του Bitcoin είναι ότι αποτελεί αποκεντροποιημένο νόμισμα. Δεν το ελέγχει κάποια κεντρική εξουσία (κυβέρνηση), όπως συμβαίνει π.χ. με το ευρώ ή το δολάριο. Το χαρακτηριστικό του αυτό είναι πολύ πιασάρικο σε μια εποχή που η λέξη «κυβέρνηση» έχει γίνει συνώνυμη της διαφθοράς. Παρόλα αυτά, αυτού του είδους η προώθηση υπάγεται στην κατηγορία της αρνητικής διαφήμισης (δηλαδή αντί να τονίζουμε τα προτερήματα του προϊόντος/υπηρεσίας μας, τονίζουμε τα ελαττώματα του ανταγωνισμού). Αυτό συνήθως αποτελεί αρνητική ένδειξη για την ποιότητα του διαφημιζόμενου προϊόντος. Το p2p είναι καλό και άγιο όσον αφορά στη διαμοίραση ψηφιακών αρχείων/αγαθών. Άλλο, όμως, προϊόν/υπηρεσία κι άλλο νόμισμα. Τέλος, η στρατηγική προώθησης του Βitcoin εμπεριέχει μία τεράστια αντίφαση. Από τη μία κατακεραυνώνει την αδιαφάνεια του ισχύοντος καθεστώτος, το οποίο αποφασίζει πίσω από κλειστές πόρτες προκειμένου να εξυπηρετεί τους ισχυρούς, από την άλλη εξαίρει την ανωνυμία (=αδιαφάνεια) που παρέχει σε όσους ασπαστούν το Bitcoin. Ποιος μπορεί να διαβεβαιώσει τον μέσο πολίτη ότι ο «Σατόσι Νακαμότο» δεν είναι άλλος ένας πανούργος καπιταλιστής που επινόησε το Bitcoin για να πετύχει το μεγαλύτερο Σχέδιο Πόνζι στην ιστορία;

Χρήση

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνει ο επίδοξος χρήστης Bitcoin, είναι να κατεβάσει το σχετικό λογισμικό το οποίο λέγεται «πορτοφόλι». Πρόκειται για λογισμικό ανοικτού κώδικα το οποίο μπορείτε να εγκαταστήσετε στο Windows/OSX/Linux/Android σύστημά σας. «Τρέχοντας» για πρώτη φορά το πορτοφόλι σας, θα αποκτήσετε έναν μοναδικό κωδικό ο οποίος αντιστοιχεί στον «τραπεζικό λογαριασμό» σας. Από εκεί και στο εξής, οι όποιες συναλλαγές σας γίνονται π.χ. όπως με το e-banking, μόνο ακόμη ευκολότερα και με πολύ μικρότερες προμήθειες.

Προβληματισμός

Το Bitcoin δεν προσφέρει τίποτα το καινούργιο στον τρόπο που διαχειρίζεστε τα ψηφιακά σας χρήματα. Αυτό βέβαια δεν είναι απαραίτητα κακό. Αν κάτι είναι λειτουργικό, γιατί να το αλλάξεις; Επιπλέον, το σύστημα με τα πορτοφόλια είναι πάναπλο. Όποιος έχει λογαριασμό σε μία υπηρεσία τύπου PayPal θα εγκλιματιστεί σε χρόνο μηδέν. Οι υπέρμαχοι του Bitcoin ισχυρίζονται ότι οι συναλλαγές είναι απόλυτα ασφαλείς και προσθέτουν ότι δεν έχουν παρατηρηθεί περιστατικά κλοπής ψηφιακών πορτοφολιών. Βέβαια όπως γνωρίζουν πολύ καλύτερα από όλους όλοι οι gamers, όσοι έχουν πει στο παρελθόν ότι «το σύστημά μας είναι αδιάβλητο» συνήθως εύχονται να είχαν δαγκώσει τη γλώσσα τους κατόπιν σύντομου χρονικού διαστήματος από τις αισιόδοξες δηλώσεις τους. Παρόλα αυτά, η κοινότητα έχει επινοήσει πραγματικά αξιόλογες μεθόδους προστασίας όπως τα χάρτινα πορτοφόλια όπου απλά αποσυνδέεστε από το διαδίκτυο και ένα λογισμικό παράγει αυτόματα τον κωδικό σας τον οποίο μπορείτε να εκτυπώσετε και να φυλάξετε όπου θέλετε. Και πάλι, η μέθοδος δεν είναι 100% αδιάβλητη, αλλά όσοι είναι υπέρ του Bitcoin ισχυρίζονται ότι το ρίσκο είναι ελάχιστο σε σύγκριση με τα οφέλη που παρέχει το νόμισμα.

Δημιουργία

Τα χρήματα που χρησιμοποιούμε στις καθημερινές μας συναλλαγές τα τυπώνει το επίσημο κράτος. Πώς ακριβώς «τυπώνονται» τα Bitcoins; Αν προσέξατε, νωρίτερα ανέφερα τον όρο «εξόρυξη». Αυτόν ακριβώς τον όρο χρησιμοποιεί η κοινότητα του Bitcoin όταν αναφέρεται στην παραγωγή των νομισμάτων. Ας δούμε, όμως, πιο αναλυτικά αυτή τη διαδικασία.

Έστω ότι χαζεύω τίτλους βιντεοπαιχνιδιών σε ένα ηλεκτρονικό κατάστημα. Μετά από λίγη ώρα, εντοπίζω ένα παιχνίδι που ζαχαρώνω εδώ και καιρό και ευθύς αμέσως το ρίχνω στο ψηφιακό μου καροτσάκι. Πάω στο «ταμείο» και βλέπω ότι το συγκεκριμένο κατάστημα δέχεται και Bitcoins. Επιλέγω το συγκεκριμένο τρόπο πληρωμής, βάζω τον κωδικό του πορτοφολιού μου, συμπληρώνω το ποσό που θέλω να μεταβιβάσω στο κατάστημα (το οποίο φυσικά αντιστοιχεί στην τιμή του παιχνιδιού) και πατάω «ολοκλήρωση συναλλαγής». Η συναλλαγή μου αυτόματα προστίθεται σε ένα σύνολο πρόσφατων συναλλαγών το οποίο αποκαλείται μπλοκ. Τα μπλοκ, λοιπόν, αποτελούν σύνολα συναλλαγών και σχηματίζουν μία αλυσίδα, από το παλιότερο έως το πιο πρόσφατο. Κάθε μπλοκ περιέχει ένα περίπλοκο μαθηματικό πρόβλημα. Εδώ είναι που μπαίνει η εξόρυξη των Bitcoins.

Οποιοσδήποτε από εμάς μπορεί να κατεβάσει στον υπολογιστή του ένα πρόγραμμα εξόρυξης. Τα προγράμματα αυτά χρησιμοποιούν την υπολογιστική ισχύ του συστήματος στο οποίο τρέχουν προκειμένου να λύσουν τα μαθηματικά προβλήματα που περιέχονται σε κάθε μπλοκ. Άπαξ και το πρόβλημα λυθεί, τότε πιστώνονται ολοκαίνουργια, «κολλαριστά» Bitcoins στη διεύθυνση του υπολογιστή που βρήκε τη λύση. Προφανώς, όσο πιο πολύ έχει επενδύσει κάποιος στο σύστημά του (CPU και GPU), τόσα περισσότερα Bitcoins θα εξορύσσει σε συνάρτηση με το χρόνο. Ο ρυθμός εξόρυξης Bitcoins είναι προβλέψιμος και αυτορυθμιζόμενος. Υπάρχει ένας ανώτατος αριθμός Bitcoins που πρόκειται να παραχθούν και αυτός είναι τα 21 εκατομμύρια. Έχει υπολογιστεί ότι αυτό το νούμερο αρκεί, ακόμη κι αν τo Bitcoin γίνει παγκόσμιο νόμισμα! Το όριο αυτό υπολογίζεται να επιτευχθεί γύρω στο 2044. Οι υπέρμαχοι του Bitcoin ισχυρίζονται ότι έτσι καταπολεμάται το φαινόμενο του πληθωρισμού, αφού δεν υπάρχει κάποιος κεντρικός έλεγχος ο οποίος να μπορεί να εξορύσσει Bitcoins κατά το δοκούν.

Προβληματισμός

Γιατί 21 εκατομμύρια; Γιατί το 2044; Γιατί επιλέχτηκε το συγκεκριμένο μοντέλο της εξόρυξης; Σημαντικά θέματα που, ενδεχομένως, μόνο μάγοι των οικονομικών επιστημών και της πληροφορικής να μπορούν να κατανοήσουν. Υπάρχουν, όμως, κι άλλα, εξίσου σημαντικά ερωτήματα, στα οποία δεν μπορεί να απαντήσει κανείς, για τον απλούστατο λόγο ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει την εξέλιξη αυτού του εγχειρήματος: Θα πειστούν οι έμποροι προϊόντων και οι πάροχοι υπηρεσιών να πληρώνονται σε Bitcoins; Θα αποκτήσει αρκετούς υποστηρικτές το εγχείρημα ή θα καταρρεύσει; Θα παραδώσει έτσι αμαχητί το κατεστημένο (κυβέρνηση, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα) τον έλεγχο του νομίσματος σε μία ανεξέλεγκτη, ανώνυμη p2p κοινότητα;

Μόνο ο χρόνος μπορεί να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα. Το σίγουρο είναι ότι αυτή τη στιγμή τα Bitcoins έχουν περιορισμένη αγοραστική ισχύ και μεγάλα σκαμπανεβάσματα στην ισοτιμία τους με άλλα νομίσματα, ενώ υπάρχει και μία διάσταση απόψεων αναφορικά με το αν συμφέρει περισσότερο να εξορύσσει κανείς Bitcoins ή να τα αγοράζει πληρώνοντας «κανονικά» λεφτά. Αυτή τη στιγμή, πάντως, θυμίζουν περισσότερο tokens τύπου rapidpoints παρά νομίσματα τύπου ευρώ.

Ανωνυμία

Τα άτομα και οι οργανισμοί που προωθούν το Bitcoin φροντίζουν να χρησιμοποιούν κατά κόρον κάποιες φράσεις που υπνωτίζουν τους απανταχού «ψηφιακούς επαναστάτες», ωθώντας τους να το υπερασπίζονται με τόση λύσσα στο διαδίκτυο, λες και… τους πληρώνει. «Ανοικτός κώδικας», «p2p», «ανωνυμία», «διαφάνεια». Αμέσως διαφαίνεται η πρώτη αντίφαση. Πώς είναι δυνατόν να είναι κάτι ανώνυμο και διαφανές ταυτόχρονα;

Όπως είδαμε νωρίτερα, σε κάθε πορτοφόλι αντιστοιχεί ένας μοναδικός κωδικός. Ας υποθέσουμε ότι ο κωδικός του χρήστη Α είναι 666, ενώ ο κωδικός του χρήστη Β είναι 999. Έστω ότι ο Α θέλει να πληρώσει για κάποιο λόγο 0,0005 Bitcoins στον B. Ανοίγει το πορτοφόλι του, κάνει αντιγραφή/επικόλληση τον κωδικό του Β και του πιστώνει το ποσό. Η συναλλαγή καταγράφεται και είναι ορατή στον οποιονδήποτε. Το μόνο που φαίνεται, όμως, είναι ότι ο 666 έδωσε 0,0005 Bitcoins στον 999˙ όχι ότι ο Α έδωσε 0,0005 Bitcoins στον Β.

Προβληματισμός

Όπως καθίσταται προφανές από τα παραπάνω, η διαφάνεια του Bitcoin περιορίζεται στα ποσά των συναλλαγών και στους κωδικούς των εμπλεκομένων. Οι υπέρμαχοι του Bitcoin διατείνονται ότι είναι πρακτικά αδύνατο να συνδεθεί ένας κωδικός με ένα φυσικό πρόσωπο. Αμέσως καθίσταται σαφές ότι το Bitcoin (αν και όταν παγιωθεί κι αποκτήσει σοβαρή αγοραστική δύναμη), μπορεί να αποτελέσει θείο δώρο για όσους θέλουν να κάνουν παράνομες και τελείως μη ανιχνεύσιμες συναλλαγές. Είτε ο Α του προηγούμενου παραδείγματος είναι απλά κάποιος καταναλωτής που δίνει 0,0005 Bitcoins στον Β για να αγοράσει κάτι από αυτόν είτε είναι ένας επιχειρηματίας που δίνει 0,0005 Bitcoins στον δημόσιο λειτουργό Β για να τον δωροδοκήσει, το μόνο που θα μπορεί να δει ο οποιοσδήποτε είναι ότι ο 666 έδωσε 0,0005 Bitcoins στον 999, χωρίς καμία περαιτέρω πληροφορία.

Επίλογος

Η λύση στην κρίση ή μία καλοστημένη απάτη; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Επί του παρόντος, το Bitcoin είναι τόσο επιτυχημένο όσο και αμφιλεγόμενο. Ακόμη και ορισμένοι υποστηρικτές του φαίνονται να μην καταλαβαίνουν απόλυτα τη φύση και τις προοπτικές αυτού του νέου παιδιού της ψηφιακής εποχής. Τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο το Bitcoin προελαύνει στο διαδίκτυο με εκθετικούς ρυθμούς. «Ακριβώς όπως οι φούσκες», θα μπορούσε να πει ένας σκεπτικιστής. Σταματάω εδώ τις αντιφάσεις, γιατί αυτή η υπόθεση με έχει φέρει ένα βήμα πριν τη δισχιδή προσωπικότητα. Το παραπάνω άρθρο αποτελεί μία εισαγωγή στο μαγικό κόσμο του Bitcoin και σε καμία περίπτωση ετυμηγορία (υπέρ ή κατά) του συγκεκριμένου εγχειρήματος. Συνήθως σε αυτές τις περιπτώσεις γράφω «αν σας ενδιαφέρει ψάξτε το και βγάλτε μόνοι σας τα συμπεράσματά σας». Νομίζω, όμως, ότι είναι ακόμη πολύ νωρίς για συμπεράσματα. Μόνο ο χρόνος θα δείξει.

Τροφή για σκέψη

Θα σας πρότεινα να ξεκινούσατε από το πώς λειτουργεί το ισχύον χρηματοοικονομικό σύστημα (και το γιατί απέτυχε). Έτσι θα καταλάβετε καλύτερα τις καινοτομίες που τολμά να προτείνει το Bitcoin. Στη συνέχεια, μπορείτε να δείτε μια περίληψη του Bitcoin και μετά μια πιο αναλυτική περιγραφή. Ορισμένα ουσιαστικά ερωτήματα που αφορούν στο Bitcoin και στο γιατί υπερέχει του ανταγωνισμού επιχειρεί να απαντήσει ο Τζέρι Μπρίτο σε αυτήν εδώ τη μικρή συνέντευξη. Μην ξεχνάμε, φυσικά, και τον αντίλογο.

Αυτά όσον αφορά σε γενικές πληροφορίες. Αν θέλετε να διαβάσετε περισσότερα για το Bitcoin και να κατεβάσετε πορτοφόλια και λογισμικά εξόρυξης, επισκεφτείτε τον επίσημο ιστότοπό του. Εδώ μπορείτε να βλέπετε τις συναλλαγές σε πραγματικό χρόνο, εδώ καταγράφονται τα μπλοκς κι εδώ οι ισοτιμίες. Καλό διάβασμα!

Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο byteme.gr τον Σεπτέμβρη του 2012. Αποφάσισα να το αναδημοσιεύσω στον προσωπικό μου ιστότοπο εξαιτίας δύο εξελίξεων (δείτε τις εδώ κι εδώ) που θεωρώ ότι δικαιώνουν τους προβληματισμούς που αναφέρω.