Αυτά έγραφε ο Απόστολος Ιωάννης στην Πάτμο πριν από περίπου 2.000 χρόνια. Και 2.000 χρόνια μετά, έρχεται μία τεχνολογία – αν όχι για να τον δικαιώσει – για να μας θυμίσει ξανά το δημοφιλές του έργο. Επειδή όμως η εισαγωγή μου ήταν μάλλον υπερβολικά επική, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή…
Τι είναι;
RFID είναι τα αρχικά της φράσης Radio Frequency Identification ή ελληνιστί, Ταυτοποίηση Μέσω Ραδιοσυχνοτήτων. Η τεχνολογία αυτή καθεαυτή είναι αρκετά «απλή». Επί της ουσίας δεν έχει αλλάξει ιδιαίτερα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο οπότε και πρωτοχρησιμοποιήθηκε στον χώρο της κατασκοπείας. Αυτό που την κάνει ιδιαίτερα πρακτική σήμερα είναι ο συνδυασμός της τόσο με άλλα τεχνολογικά επιτεύγματα όσο και με τις σύγχρονες κοινωνικές τάσεις (και συγκεκριμένα την τάση να τα κάνουμε όλα πιο εύκολα και πιο γρήγορα). Πριν όμως δούμε κάποιες από τις δεκάδες εφαρμογές της τεχνολογίας RFID στη σύγχρονη ζωή, ας δούμε περί τίνος ακριβώς πρόκειται.
Πώς δουλεύει;
Τα δύο συστατικά της τεχνολογίας RFID είναι ο αναγνώστης (reader) και η ετικέτα (tag). Ο αναγνώστης ουσιαστικά είναι ένας πομποδέκτης, δηλαδή ένα εξάρτημα που μπορεί να δέχεται και να εκπέμπει ραδιοσήματα. Η ετικέτα είναι ένα τσιπάκι με ενσωματωμένο αναμεταδότη.
Η διαδικασία λειτουργίας ενός συστήματος RFID είναι πολύ απλή. Αρχικά φορτώνουμε στην ετικέτα μας τις πληροφορίες που θέλουμε, π.χ. την ονομασία και την τιμή ενός προϊόντος, και την κολλάμε στο αυτό προϊόν. Για να δούμε αυτές τις πληροφορίες αρκεί να ενεργοποιήσουμε τον αναγνώστη κοντά στην ετικέτα. Αυτός εκπέμπει ένα ασθενές ραδιοσήμα που «ξυπνά» την ετικέτα, αναγκάζοντάς τη να εκπέμψει με τη σειρά της τις πληροφορίες που περιέχει. Ο αναγνώστης λαμβάνει τις πληροφορίες με μορφή ραδιοσημάτων και τις εμφανίζει στην οθόνη του σε απλά αγγλικά ή σε όποια άλλη γλώσσα γνωρίζει.
Όπως ανέφερα στην αρχή του άρθρου, τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα καθιστούν την τεχνολογία RFID πιο πρακτική από ποτέ. Και όταν λέω «σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα», αναφέρομαι στην ικανότητά μας να συρρικνώνουμε όλο και πιο πολύ τα πάντα. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι σύγχρονες ετικέτες RFID μπορούν να έχουν μέγεθος μέχρι και κόκκου σκόνης. Αρκετά όμως με τη βαρετή θεωρία. Ας περάσουμε στην πράξη.
Πρακτικές εφαρμογές
Ενδεχομένως να έχετε ακούσει τον όρο «Επικοινωνία Εγγύς Πεδίου» (Near Field Communication – NFC). Ο όρος αυτός ουσιαστικά εκφράζει την πρακτική εφαρμογή της τεχνολογίας RFID. Η σύγχρονη τάση είναι η ενσωμάτωση υπηρεσιών NFC στα κινητά τηλέφωνα, προσθέτοντας στη συσκευή μία κάρτα που λειτουργεί ως αναγνώστης/ετικέτα RFID. Ακολουθούν παραδείγματα εφαρμογών αυτού του συστήματος:
Διαδραστική διαφήμιση: Η ενσωμάτωση ετικετών RFID σε διαφημιστικές αφίσες δίνει στον υποψήφιο πελάτη τη δυνατότητα να λάβει περισσότερες πληροφορίες για το διαφημιζόμενο προϊόν και ανοίγει στον διαφημιστή νέες οδούς προώθησης (ελληνιστί marketing). Π.χ. ας πούμε ότι περνάμε δίπλα από μία διαδραστική αφίσα όπου διαφημίζεται μία συναυλία στην οποία θα θέλαμε να πάμε. Ενεργοποιώντας τη λειτουργία NFC μπορούμε να λάβουμε με μορφή SMS ή e-mail χρήσιμες πληροφορίες, όπως τόπο και χρόνο διεξαγωγής της συναυλίας, τιμή εισιτηρίου κλπ. Επιπλέον θα μπορούσαμε να λάβουμε links για τον ιστότοπο της διοργανώτριας εταιρείας ή/και για την online αγορά των εισιτηρίων, καθώς και τη δυνατότητα να γραφτούμε στο ενημερωτικό δελτίο (newsletter) της εταιρείας. Πριν σκεφτείτε ότι «μα αυτά μπορώ να τα κάνω και τώρα», θυμίζω ότι η RFID/NFC δεν προσφέρει κάτι καινούργιο. Αυτό που προσφέρει είναι ένας γρηγορότερος/απλούστερος τρόπος να διεκπεραιώνουμε καθημερινές εργασίες.
Πιστωτική κάρτα: Το τσιπάκι RFID που θα ενσωματώνεται στα κινητά θα μπορεί να λειτουργεί ως κανονική πιστωτική/χρεωστική κάρτα. Φυσικά θα πρέπει και ο εκάστοτε πωλητής να διαθέτει συσκευή ανάγνωσης RFID, η οποία θα πάρει τη θέση του μηχανήματος ανάγνωσης πιστωτικών καρτών. Για να προλάβω και πάλι τις όποιες ενστάσεις («μα ακριβώς το ίδιο δεν κάνει και η πιστωτική κάρτα;»), σημειώνω δύο πλεονεκτήματα αυτού του συστήματος. Πρώτον, έχουμε ένα πράγμα λιγότερο να κουβαλάμε (την πιστωτική κάρτα, δεδομένου ότι το κινητό το κουβαλάμε ούτως ή άλλως). Δεύτερον, η ενδεχόμενη διεύρυνση του συστήματος αυτού μπορεί να διευκολύνει περαιτέρω την καθημερινότητά μας. Π.χ. φανταστείτε αντί να αναγκαζόσασταν να ψάχνετε για ψιλά στο περίπτερο να αρκούσε να πλησιάσετε το κινητό σας στον αναγνώστη RFID του περιπτερά (προσωπικά και μόνο για αυτό προτίθεμαι να αγνοήσω τις προειδοποιήσεις του Απόστολου Ιωάννη!). Σε διάφορες χώρες η τεχνολογία αυτή χρησιμοποιείται ήδη σε αυτόματους πωλητές (vending machines).
Πληρωμές εισιτηρίων: Η RFID χρησιμοποιείται ήδη σε πάρα πολλές περιοχές του κόσμου, αντικαθιστώντας τα εισιτήρια των μέσων μαζικής μεταφοράς. Συνήθως η ετικέτα RFID ενσωματώνεται σε μία πλαστική κάρτα (όπως οι πιστωτικές). Φτάνοντας π.χ. στο τουρνικέ (περιστροφική θύρα) του μετρό, περνάμε αυτή την κάρτα πάνω από τον αναγνώστη RFID ο οποίος το ξεκλειδώνει για να περάσουμε και ταυτόχρονα αφαιρεί το ανάλογο ποσό από την κάρτα. Και σε αυτή την περίπτωση, τελικός σκοπός είναι να ενσωματωθεί αυτή η λειτουργία στα κινητά τηλέφωνα ώστε να τραβάει ο αναγνώστης του τουρνικέ ή του λεωφορείου τα “credits” κατευθείαν από τον λογαριασμό μας. Έτσι θα εκλείψει η ανάγκη εισιτηρίων ή άλλου είδους πάσων. Φυσικά αυτή η λογική μπορεί να εφαρμοστεί και πέραν του συστήματος μαζικής μεταφοράς, όπως π.χ. σε συναυλιακούς χώρους ή σε γήπεδα.
Αντικατάσταση/Συμπλήρωση Barcodes: Παρόλο που τα δύο αυτά μέσα (barcodes και RFID) έχουν τελείως διαφορετικές τεχνολογικές βάσεις, επί του παρόντος χρησιμοποιούνται για τους ίδιους σκοπούς. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει έντονος σκεπτικισμός όσον αφορά στην αντικατάσταση των barcodes από RFID tags. Υπάρχουν, φυσικά, και ουσιαστικά προβλήματα (με κυριότερο το κόστος των RFID tags), αλλά τα μεγαλύτερα εμπόδια είναι αυτά που βρίσκει πάντα μπροστά της μία νέα τεχνολογία που έρχεται να αντικαταστήσει μία παλιά (και καθιερωμένη). Δηλαδή το «βόλεμα» του κόσμου (you can’t teach an old dog new tricks), τα συμφέροντα της αγοράς και τέλος, την έλλειψη υποδομών. Προσωπικά όμως πιστεύω ότι το κατά πολύ μεγαλύτερο εύρος εφαρμογών της RFID σε βάθος χρόνου θα υπερνικήσει την αδράνεια του κοινού και της αγοράς.
Ορίστε ένα παράδειγμα όπου φαίνεται καθαρά η ανωτερότητα της RFID (εν προκειμένω χάρη στην ικανότητα επαναπρογραμματισμού των ετικετών RFID). Έστω ότι έχετε ένα σούπερ μάρκετ με 100.000 προϊόντα και το Υπουργείο Οικονομικών ανεβάζει το ΦΠΑ 2%. Αν χρησιμοποιείτε ετικέτες RFID αρκεί να αλλάξετε την τιμή των προϊόντων μαζικά, από την άνεση του υπολογιστή σας. Αν όμως έχετε barcodes, αυτό θα πρέπει να γίνει «με το χέρι».
Επιστημονική φαντασία (ή όχι;)
Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω, μπορούμε να κάνουμε μία «αναπαράσταση» της καθημερινότητάς μας αν ζούσαμε σε έναν «RFID κόσμο». Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι είμαστε υπάλληλοι γραφείου. Κάθε πρωί κατεβαίνουμε στο αμάξι μας το οποίο ξεκλειδώνει μόνο του με το που πλησιάζουμε το κλειδί στην πόρτα (το οποίο ουσιαστικά είναι ένα μαύρο μπρελόκ). Με το πάτημα ενός κουμπιού το αμάξι αναγνωρίζει την ετικέτα RFID στο κλειδί και παίρνει μπρος. Φτάνοντας στο πάρκινγκ του μετρό, πλησιάζουμε το κινητό μας στον αναγνώστη RFID που βρίσκεται στις μπάρες οι οποίες ανοίγουν αυτόματα (αφού αφαιρεθεί το αντίστοιχο ποσό από τον λογαριασμό μας). Πριν κατέβουμε στον σταθμό παίρνουμε έναν καφέ από μία κοντινή καφετέρια. Πληρώνουμε πλησιάζοντας το κινητό μας στον αναγνώστη RFID του καταστήματος. Δείχνουμε ξανά το κινητό μας στο τουρνικέ του μετρό για να μας αφήσει να περάσουμε στην αποβάθρα (αφαιρώντας ξανά το αντίστοιχο ποσό από τον λογαριασμό μας). Φτάνοντας στο γραφείο μας πλησιάζουμε το κινητό μας στον αναγνώστη RFID της εισόδου για να καταγραφεί η άφιξή μας και εν συνεχεία στον υπολογιστή μας ο οποίος ανοίγει αυτόματα με ένα μήνυμα καλωσορίσματος… και ούτω καθεξής.
Όπως όμως γίνεται με κάθε νέα τεχνολογία, όση ελευθερία μας προσφέρει θεωρητικά, τόσο περισσότερο μας «αιχμαλωτίζει». Έτσι και με την RFID, οι ενστάσεις είναι πολλαπλές και ποικιλότροπες. Οι δύο κυριότερες αφορούν στο λεγόμενο profiling από τις εταιρείες και φυσικά στον κυβερνητικό έλεγχο. Κάθε ετικέτα RFID μπορεί να έχει μοναδικά χαρακτηριστικά. Συνεπώς θα είναι πολύ εύκολο για τις εταιρείες να γνωρίζουν λεπτομερώς τις καταναλωτικές μας συνήθειες και να μας δολώνουν σαν ψάρια. Από την άλλη η ενοποίηση όλων των επιμέρους στοιχείων που συνιστούν την καταναλωτική μας (και όχι μόνο) ταυτότητα, διευκολύνει πολύ τον έλεγχό μας από την εκάστοτε εξουσία. Και αν νομίζετε ότι όσοι έχουν αυτή τη δυνατότητα δεν θα την καταχραστούν, μάλλον χρειάζεστε μαθήματα ιστορίας. Και δεν χρειάζεται καν να αναφερθούμε στην πιθανότητα κλοπής ταυτότητας (η οποία θεωρητικά είναι πολύ δύσκολη με την RFID, αλλά όχι και ανέφικτη).
Π.χ. συνεχίζοντας τη φανταστική ιστορία της προηγούμενης παραγράφου, ας πούμε ότι γυρνάμε σπίτι μας αργά το απόγευμα και βάζουμε το T.V. dinner στον φούρνο μικροκυμάτων. Η γυναίκα μας μας έχει παρατήσει γιατί τις προάλλες βρήκε στο e-mail inbox μας διαφημίσεις για πρόστυχα γυναικεία εσώρουχα. Ως φαίνεται κάποια εταιρεία θα έχει φτιάξει το καταναλωτικό προφίλ μας παρακολουθώντας τις αγορές μας και υποκλέπτοντας τα στοιχεία μας και τώρα μας σπαμάρει. Το πρόβλημα είναι ότι τα εσώρουχα που είχαμε αγοράσει δεν κατέληξαν στη γυναίκα μας… Ενώ απολαμβάνουμε το τελευταίο επεισόδιο της αγαπημένης μας σειράς, ακούγεται ένας δυνατός κρότος και πριν καλά καλά το καταλάβουμε βρισκόμαστε πεσμένοι στο πάτωμα με τρεις μαντράχαλους από πάνω μας. Μας ενημερώνουν ότι είμαστε υπό κράτηση για διακίνηση παιδικής πορνογραφίας. Καταλαβαίνουμε πού βρισκόταν το κινητό μας μία εβδομάδα πριν που ενώ νομίζαμε ότι το είχαμε χάσει, εμφανίστηκε ως διά μαγείας πάνω στο γραφείο μας λίγες ώρες μετά…
Επίλογος
Η RFID είναι μία τεχνολογία που μας φέρνει πιο κοντά σε μία καθημερινότητα που μέχρι προσφάτως θεωρούσαμε «επιστημονική φαντασία». Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι η τεχνολογία που περιγράφεται στην φανταστική μας ιστορία υπάρχει ήδη. Απλά δεν έχει βρει ακόμη ευρεία εφαρμογή για τους λόγους που αναλύσαμε. Μήπως όμως οι διευκολύνσεις που μπορεί να μας παρέχει δεν αξίζουν τον κίνδυνο που παρουσιάζει για την ιδιωτική μας ζωή, την ελευθερία μας και την ανεξαρτησία μας; Μέχρι στιγμής η ανθρωπότητα έχει δείξει ότι δυσκολεύεται να δει τη γενική εικόνα και δέχεται πολύ ευκολόπιστα ό,τι μπορεί να διευκολύνει την καθημερινότητά της, πολύ περισσότερο στην εποχή μας που ο χρόνος είναι πιο πολύτιμος από ποτέ. Και δυστυχώς, η ιστορία έχει την τάση να επαναλαμβάνεται. Από την άλλη βέβαια η τεχνολογική εξέλιξη είναι στη φύση του ανθρώπου, οπότε ίσως η όλη συζήτηση να μην έχει καν νόημα. Είναι σαν να προσπαθούμε να αντισταθούμε στην ίδια μας τη φύση.
